Sažetak ▼

Rad razmatra ključne rasprave u savremenim međunarodnim odnosima i kritički predstavlja i ocenjuje uvide teoretičara u njihovu sadržinu, sistematizujući ih u analitičkom okviru zasnovanom na Ventovom ontološkom zaokretu, inspirisanom Rozenauovom rekonceptualizacijom promene u svetskoj politici nakon završetka Hladnog rata. Svest o složenosti ovakvog zadatka je prisutna, no pomenuti okvir bi, ako ništa drugo, trebalo da ponudi čitaocu svojevrsnu mapu koja olakšava snalaženje u naizgled nepreglednom i zamršenom svetu teorije međunarodnih odnosa, njenih trajnih sporenja i novih istraživačkih tema. Autor je posebnu pažnju posvetio karakterizaciji discipline u stanju „teorijskog mira”, odnosno značenjima i implikacijama danas preovlađujućeg teorijskog pluralizma i eklekticizma u međunarodnim odnosima. Autor ostavlja zaključak otvorenim budući da nije moguće pouzdano predvideti na koji način će naučna zajednica odgovoriti na ove perspektive, bilo da se krene putem prodornijeg dijaloga u ranom dobu teorijskog pluralizma, ili da se više radi na „kritičkom rešavanju problema” koje svakodnevno ispostavlja turbulentna svetska politika.

Sažetak ▼

Rad razmatra teoriju realizma u međunarodnim odnosima u kontekstu metodologije naučno‐istraživačkih programa (Methodology of Scientific Research Programs – MSRP) Imrea Lakatoša. Autor određuje pojam realizma u međunarodnim odnosima i izlaže osnove Lakatoševe analitičke matrice, te predstavlja i kritički analizira relevantne nalaze nekolicine autora koji su o ovom pitanju vodili plodnu debatu sa stanovišta filozofije nauke – Džona Vaskeza, Keneta Volca, Stivena Volta, Tomasa Kristensena i Džeka Snajdera, Kolina i Mirijam Fendijus Elman, Rendala Švelera i Vilijama Volforta. Analiza je fokusirana na dve osnovne linije sporenja: o tome da li se Lakatoševa metodologija prilikom evaluiranja realističke teorije koristi na adekvatan način, te da li je ona uopšte podesno sredstvo za preduzimanje ovakvog metateorijskog poduhvata. U zaključnom delu članka autor zastupa tezu o održivosti realističkog istraživačkog programa, uz ograničene domete primene Lakatoševe metodologije u oblasti nauke o međunarodnim odnosima.

Sažetak ▼

Autor se bavi neoklasičnim realizmom, pravcem nastalim u okviru realističke škole mišljenja o međunarodnim odnosima devedesetih godina prošlog veka. Cilj rada je da se kroz razmatranje nastanka i razvoja pravca u toku te decenije i kasnije u 21. veku pokaže da je on unapredio realističku školu mišljenja i tako odgovorio izazovu koji je za ovu predstavljao završetak Hladnog rata. Ovo unapređenje sastoji se u integraciji sistemskog nivoa analize, na kome insistira neorealizam, sa jediničnim nivoom, od koga polaze klasični realizam i druge škole mišljenja o međunarodnim odnosima. Autor ilustruje primenu neoklasičnog realizma na proučavanje međunarodnih tema relevantnih za 21. vek kroz primere nekoliko značajnih naslova koji pripadaju pravcu, ali i navođenjem sopstvene primene pravca.

Sažetak ▼

Autori analiziraju neoliberalni institucionalizam kao četvrtu fazu razvoja teorije liberalnog institucionalizma i pokazuju da se, za razliku od prethodnih, u ovoj fazi teoretičari fokusiraju na međunarodne institucije kao samostalne aktere u međunarodnim odnosima, koje nisu samo sredstva država za ostvarivanje nacionalnih interesa, već svojim delovanjem utiču i na unutrašnju politiku u državama. U krajnjoj liniji, to vodi ka usmeravanju međunarodnih odnosa mimo realističkog „principa samopomoći” kao opredeljujućeg u ponašanju država. Drugi problem koji se nalazi u središtu pažnje analize neoliberalizma na početku 21. veka su preovlađujuća stanovišta teoretičara o fenomenu globalnog upravljanja. Države su usled globalnog upravljanja često prinuđene da deluju i mimo svojih partikularnih interesa, dajući prednost rešavanju problema kroz međunarodne institucije. Iako međunarodna politika ostaje državocentrična, na prevazilaženje anarhije kroz globalno upravljanje i utvrđivanje pravila igre u pojedinim oblastima života veći uticaj imaju nevladine organizacije i multinacionalne korporacije. Za neoliberalni institucionalizam ovo je svojevrstan izazov. U zavisnosti od objašnjenja koja će uslediti zavisi i kako će se četrvta faza razvoja liberalno institucionalističke teorije nastaviti.

Sažetak ▼

Velike debate predstavljaju važnu fazu u razvoju nauke o međunarodnim odnosima. Međutim „egzaktnost” njihove hronologije i sadržaja i precizno određenje aktera i raspleta, upitno je po više osnova. Stoga se oslanjanjem na brojne, često međusobno kontradiktorne interpretacije ishoda Velikih debata malo toga može reći o trenutnom stanju pomenutog teorijskog dijaloga. Mada se najviše govori o napuštanju ideje makro teorije i pluralističkom zatišju u kome u miru obitavaju teorije srednjeg obima, nema odgovora na pitanje ko je zaista pobedio u okršaju tzv. velikih teorija, odnosno koja teorijska paradigma danas ima najveći uticaj unutar disciplinarnog polja. Vodeći se idejom refleksivnosti teorija međunarodnih odnosa i prakse spoljne politike, autor odbacuje ograničenja mythos‐a discipline (u čijem središtu se nalazi mit o Velikim debatama) i okreće se analizi međunarodnog političkog praxis‐a kao instrumentu identifikacije pomenutog uticaja. U središtu analize nalaze se spoljnopolitički principi SAD, koje autor posmatra u stogodišnjem vremenskom intervalu, posebno akcentujući doktrinu vilsonijanizma i principe spoljne politike koje zagovara aktuelni američki predsednik Donald Tramp. Sučeljavajući vilsonijanizam i trampizam autor nudi svoje viđenje trenutnog stanja paradigmatskog „okršaja” u teoriji i praksi međunarodnih odnosa.

Sažetak ▼

Godina kada se obeležava stogodišnjica ruske revolucije predstavlja pravi momenat za razmatranje savremenih problema i dometa marksističkih teorija međunarodnih odnosa. Ciklično kretanje globalnog kapitalizma u periodu od 1990. do 2017. godine doprinelo je oživljavanju interesovanja za marksističke teze u novoj potrazi za načinima prevazilaženja kapitalizma. Rad analizira aktuelna pitanja kojima se marksistička misao međunarodnih odnosa danas bavi i to pomeranje težišta sa odnosa Istok‐Zapad na odnos Sever‐Jug, transformaciju funkcija države shodno potrebama transnacionalnog kapitala, kombinaciju upotrebe sile i saglasnosti u stvaranju hegemonističkog svetskog poretka, svetsku ekonomsku krizu i krizu evrozone i primenu mera štednje kao odgovor na navedene krize, jačanja antikapitalističkih i „antisistemskih” pokreta i političkih partija i njihovu povezanost sa državama poput Rusije i zemalјa Latinske Amerike. Autorka navedena pitanja razmatra sa teorijskog stanovišta neomarksizma i postmarksizma, te „novog marksizma” kao novog tumačenja dela Karla Marksa, prvenstveno do sada neobrađenih tekstova i stavova vezanih za vanevropsko područje. Autorka zaključuje da se dijalektički materijalizam iznova potvrđuje kao neizostavno sredstvo otkrivanja stvarnih mehanizama funkcionisanja savremenog svetskog poretka.

Sažetak ▼

Rad analizira genezu postkolonijalizma u različitim (međusobno uslovljenim) oblicima: na idejno‐humanističkom, teorijskom i na disciplinarnom nivou. Kontekstualizacijom rada prvih autora koji su stavili znak pitanja na ustaljenu i dominantnu zapadnocentričnu percepciju globalnih podela (de)konstruišemo različite faktografsko‐istorijske i paradigmatske uticaje na razvoj postkolonijalizma. Autorka poseban akcenat stavlja na poziciju postokolonijalizma u okviru tzv. Velikih debata koje su se odvijale u nauci o međunarodnim odnosima. Predmet analize su i mogućnosti razvoja postkolonijalizma kao teorija srednjeg obima koje su višestruko utilitarne za studije o međunarodnim odnosima. Kritičkim preispitivanjem početnih pretpostavki postkolonijalizma kao inherentno procesualnog, refleksivnog i subverzivnog, otvorićemo pitanja o savremenim izazovima za studije koje se bave društvenim životom bivših kolonija i njihovih odnosa sa drugim akterima na međunarodnoj političkoj sceni. Jedno od važnijih pitanja (koje možemo postaviti i u obliku hipoteze) je kako iskoristiti epistemološke i teorijske postulate postkolonijalizma u savremenom svetu u kome orijentalistička retorika umnogome opstaje, ali se, usled porasta terorizma i velikih migracija sa Bliskog istoka, politička i društvena realnost izmenila.

Sažetak ▼

Rad razmatra savremene tokove kritičke teorije međunarodnih odnosa koja analizom globalnih odnosa moći skreće pažnju na različitu sposobnost aktera da utiču na sopstvene političke i ekonomske okolnosti. Autorka prikazuje kako je tekla evolucija kritičke teorije u proučavanju međunarodnih odnosa – od radikalno kritičkih stanovišta njenog utemeljivača Roberta Koksa, pa do naglašeno normativnog usmerenja Jirgena Habermasa. Dovodeći u pitanje „neminovnost” postojećeg svetskog poretka, na kojoj insistiraju realisti, kao i prihvatljivost dominantnih obrazaca i praksi ispoljavanja moći u svetskoj politici, predstavnici ovog teorijskog usmerenja nude alternativne vizije uređenja globalnih odnosa. Rad predstavlja analitička oruđa razvijena u okviru kritičke teorije uz čiju pomoć se mogu identifikovati uloga i značaj, kako ideja (teorija), tako i praksi (političke akcije) u stvaranju i održanju struktura svetskog poretka. Autorka zaključuje da je kritička teorija uprkos brojnim kritikama relevantna za izučavanje međunarodnih odnosa, jer na dijametralno suprotan način u odnosu na tradicionalne škole mišljenja u međunarodnim odnosima pristupa fenomenu moći. Njen doprinos disciplini međunarodnih odnosa ogleda se u otvaranju (i politizaciji) pitanja koja predstavnici tradicionalnih teorijskih struja uzimaju kao datost ili im iz različitih razloga ne pridaju dovoljnu važnost.

Sažetak ▼

Rad analizira osnovna obeležja debate koja se na početku 21. veka vodi u okviru feminističkog pristupa proučavanju međunarodnih odnosa i pokušava da odgovori na pitanje da li njegove zagovornice i nastavljaju da ruše tradicionalne norme ove akademske discipline, daju inovativne uvide i osvetljavaju odnose moći skrivene u tzv. teorijama mainstream‐a. Rad prikazuje najvažnija istraživačka pitanja i teme, osnovnu argumentaciju i njihovu genezu, te ukazuje na neslaganja i kritičko propitivanje pojedinih teorijskih stanovišta unutar samog feminističkog ogranka discipline međunarodnih odnosa. Autor zaključuje da, uprkos postojanom povećanju broja objavljenih radova i monografskih studija i jačanja uticaja u razdoblju od 2001. godine do danas, zastupnici feminističkih teorija i dalje vode borbu za svoje „mesto pod suncem” unutar glavnog toka izučavanja međunarodnih odnosa. Epistemološki doprinos feminističkih teorija ovoj akademskoj disciplini najbolje je sagledati u kontekstu disidentske inovativnosti kojom je „omekšan” tradicionalno rigidan okvir teorija mainstream‐a proširenjem spiska legitimnih istraživačkih tema i uvođenjem postpozitivističkih metodoloških pristupa i tehnika.