Sažetak ▼

U radu se istražuje utemeljenost i opravdanost revizije veoma važne koncepcijske paradigme koja je decenijama unazad važila kao osnovna premisa u geopolitici kao (sub)disciplini (političke) geografije. Reč je o klasičnoj MekinderSpajkmenovoj dihotomiji evroazijskog kopna na središnju/rubnu zemlju (heartland/rimland). U okolnostima klimatskih promena i globalnog otopljavanja, autor analizira da li povlačenje leda sa Arktika poništava ili makar relativizuje utemeljenost koncepcije Helforda Mekindera o središnjoj zemlji kao svojevrsnoj evroazijskoj „strategijskoj tvrđavi”, koja takav status duguje i postojanju „bele barijere” (večitog leda) na krajnjem severu planete. Na ovu nedoumicu nadovezuje se teza američkog geopolitičara Nikolasa Spajkmana o presudnoj važnosti rubne zemlje Evroazije u globalnom nadmetanju velikih sila. Autor ispituje opravdanost hipoteze o podeli geopolitike na tzv. klasičnu (odnosno ledenu) i post-ledenu (odnosno onu koja postaje relevantna nakon delmičnog ili možda čak potpunog povlačenja leda sa Arktika). Autor zaključuje da je preuranjeno odbacivanje ključnih paradigmi klasične geopolitičke misli u narednih deceniju i po (najmanje), jer se najočitija manifestacija klimatskih promena – povlačenje leda sa Arktika – još uvek najviše odnosi na pozno leto, dakle, na relativno kratak deo kalendarske godine, i jer se narednih decenija ne može očekivati da Severni ledeni okean bude sličan drugim akvatorijama u svetu, što je ključna pretpostavka da se spomenute paradigme dovedu u pitanje.

Sažetak ▼

Autor koristi Mahanov koncept pomorske moći da bi ustanovio koliki je njen savremeni geopolitički značaj u odnosu na kopnenu moć. Glavna teza rada je da, nakon jednog veka prevlasti kopnene, međunarodni odnosi ulaze u novu eru primarnog značaja pomorske moći, zahvaljujući rivalstvu Kine i Sjedinjenih Američkih Država koje je predodređeno da bude pretežno pomorsko. Ovo je posledica savremene globalizacije, koja je učinila najveće svetske ekonomije zavisnim od nesmetanog odvijanja pomorske trgovine, i specifičnog geopolitičkog položaja Kine, koja se ne suočava sa značajnijim kopnenim izazovima, niti je u prilici da ih uputi. Autor zaključuje da trka u naoružanju i izmene pomorskih strategija pokazuju da je nadmetanje SAD i Kine na moru uveliko počelo, te da pravac i tempo kojim će ono eskalirati zavisi od toga da li će SAD na vreme napustiti hegemonističku politiku u korist defanzivne i da li će u tu svrhu na odgovarajući način upotrebiti pomorsku moć.

Sažetak ▼

Rad razmatra epistemološki značaj prevazilaženja trenda svođenja geopolitičke misli na početku 21. veka samo na dve ukorenjene pozicije – klasičnu i kritičku geopolitiku, polazeći od teze da je neophodno razumevanje i preispitivanje misli autora koji se ne mogu svrstati u domen bilo jedne bilo druge teorijske pozicije. U težnji da doprinese prevazilaženju navedenog pojednostavljenja, autor razmatra misao doajena geopolitike Sola Bernarda Koena radi utvrđivanja njene relevantnosti za savremena istraživanja. Polazeći od pitanja da li je njegova misao prevaziđena ili neiskorišćena, rad pristupa pružanju osvrta na autore koji su uticali na Koena, posmatranju evolucije njegove geopolitičke misli kroz karijeru dugu sedam dekada i pojmovne mreže koju je razvio. Označavajući Koenovu misao kao specifičan geopolitički pristup, a ne kao jedinstvenu teoriju, rad identifikuje ograničenja njegovog geopolitičkog pristupa kojima se objašnjava diskrepanca između mogućnosti koje pruža i njene zastupljenosti i primene u savremenoj geopolitičkoj literaturi. Ipak, rad ukazuje na postojanje naznaka u Koenovom opusu koji mogu poslužiti kao osnova za prevazilaženje ograničenja njegovog geopolitičkog pristupa, uz zaključak da je Koenova geopolitička misao upravo zbog takvih mogućnosti u većoj meri neiskorišćena nego prevaziđena.

Sažetak ▼

Italija je jedna od zemalja u kojima se razvila osobena geopolitička misao u prvoj polovini 20. veka, koja je okončana sa padom fašističkog režima u Rimu. Oživljavanje geopolitike otvorilo je pitanje osobina ove discipline u savremenoj Italiji. Autor postavlja dva istraživačka pitanja: 1) da li postoji kontinuitet sa starom školom i, ako je odgovor potvrdan, u kojoj meri?; 2) koje su karakteristike domaće škole u njenom formativnom periodu do 1943. godine? Rad ima četiri odeljka. Uvodni deo pojašnjava kontekst u kome se pojavljuje geopolitička misao na Apeninima u sadejstvu sa naučnim i društveno-političkim promenama u Evropi i svetu. U drugom delu su predstavljeni koreni, evolucija i kraj geopolitičke misli do 1943. godine. Treće poglavlje ima dve celine u kojima se predstavljaju okolnosti u kojima se geopolitika ponovo vraća u upotrebu u Italiji. Tu su predstavljeni i analizirani vodeći autori, časopisi i internet stranice. Autor definiše tri ključna pravca geopolitičkog promišljanja u Italiji i zaključuje da postoji jasna razlika između nastavljača koji slede direktnu liniju od Masija i Roleta (tzv. stare škole) i teoretičara koji su prihvatili druge okvire.

Sažetak ▼

Rad nastoji da izjednači geopolitičke studije i neoklasičnu geopolitiku. Shodno tome, ciljevi ovog rada su prevashodno konceptualni i operacionalni, i usmereni su na predstavljanje novih originalnih definicija geopolitičkih studija, te na objašnjenje neoklasičnog geopolitičkog modela i njegovih varijabli: sistemskih podstreka, percepcije i sposobnosti geopolitičkih delatnika i ishoda spoljne politike (prevashodno geopolitičkog dizajna). Autor smatra da centralni problem leži u povezivanju nekoliko teorijskih i metodoloških doprinosa ka koherentnom i novom geopolitičkom modelu, u okviru ograničenja fenomenološke sfere i sfere mekog pozitivizma. Struktura ovog kvalitativnog rada podeljena je na dve celine koje: 1) formulišu lanac teorijskih osnova geopolitičkih studija, i 2) opisuju metodološke korake koje geopolitičke studije mogu upotrebljavati. Autor pruža: a) novu definiciju geopolitičkih studija; b) objašnjenje pojma geomisguidence; c) razlaganje i uokviravanje Racelovog pojma „osećaja prostora” (Raumsinn); i d) sistematizuje i procenjuje literaturu geopolitičkih studija na različitim jezicima, iz perspektive teorije i metodologije. Navedeni nalazi okrenuti su ka praktičnim aspektima operacionalizacije geopolitičkih studija, sa zaključkom da analiza lokacije države nije dovoljan konstitutivni element geopolitičkih studija kao pristupa proučavanja međunarodnih odnosa.

Sažetak ▼

Rad prikazuje razvoj kritičke geopolitike, od kako su je koncipirali O Tijetaj (O Tuathail), Dalbi (Dalby) i Rutlidž (Routlegde) krajem prošlog veka, pa sve do njihovih kritika i pojave fenomena koji su uticali na samorazvoj discipline kao takve. Prvi cilj je analiza glavnih teza pomenutih autora i prevođenje istih na savremene primere današnjice u svrhu testiranja postavljenih teza. Drugi cilj je prikaz savremenih fenomena koji utiču na razvoj discipline u različitim smerovima, od kritike medija, do kritike društva, s posebnim naglaskom na popularnu geopolitiku. Radi se o preglednom radu koji teži analizi stanja discipline, definisanju i pozicioniranju u okvire nove/stare geopolitike, međunarodnih odnosa i humane geografije. Središnja je teza kako su savremeni fenomeni (kao uzrok) suzili fokus izučavanja unutar nekih grana nauke, dok su u drugim uveli danas nezaobilaznu interdisciplinarnost pogleda i nove pristupe izučavanju i u teorijskom i u metodološkom smislu. Kritika klasične geopolitike rezultirala je razvojem triju pravaca izučavanja u ovom smislu: u okviru kritičke geopolitike kao zasebne discipline, s čitavim spektrom poddisciplina ili čak samostalnih disciplina poput popularne geopolitike; u okvirima kritika novo razvijenih neo-klasičnih teorija/škola međunarodnih odnosa; i u okvirima interdisciplinarnih pokušaja koji u fokus istraživanja stavljaju savremene fenomene, kritizirajući tako sve do sad razvijene metode i alate kao nedostatne za objašnjavanje kompleksnog sveta današnjice.

Sažetak ▼

Rad analizira osnovne teorijske, epistemološke i metodološke postavke feminističkog pristupa u geopolitičkoj misli u ranom 21. veku u nastojanju da utvrdi načine na koje njegove zastupnice osporavaju ustaljene „istine” (neo)klasične geopolitike i pružaju inovativne uvide radi „popravke” i dopune znanja proizvedenog u okviru kritičke geopolitike. Najsvežiji izdanak na drvetu geopolitičkog znanja iznikao je pre tri dekade uz brojne teškoće u pogledu priznanja kolega iz političko-geografskog akademskog mainstream-a. Pregled feminističke misli u geopolitici je sačinjen na osnovu reprezentativne međunarodne naučne periodike i referentnih tematskih zbornika objavljenih u prve dve dekade 21. veka. Autor zagovara tezu da epistemološki i metodološki doprinos feminističkog pristupa u geopolitičkoj misli najpre treba locirati u delimičnom uravnoteživanju rigidnosti mainstream-a, i to u vidu insistiranja na analizi čvorišnih tačaka ukrštanja javne (nacionalne, globalne) i privatne/intimne sfere i ukrštanja utelovljene životne prakse i apstraktnih/ birokratskih geopolitičkih projekata, te na uvođenju postpozitivističkih metodoloških pristupa i tehnika. Rad sistematizuje i najvažnija istraživačka pitanja i prateću argumentaciju sa težištem na prepoznavanju i otvaranju nove naučne problematike, koju su „zanemarili” ili „promašili” predstavnici mainstream-a. Autor zaključuje da feministički pristup i dalje ima disidentsku ulogu spram glavnog toka geopolitičke misli, ali sa emancipatorskim potencijalom u stvaranju teorijskog i političkog prostora za artikulaciju ideje geopolitike koja će moći da pruži kvalitetnije saznajne i praktične odgovore na viktimizaciju marginalizovanih delova stanovništva uhvaćenih u imperijalne projekte.

Sažetak ▼

Rad pruža prikaz trenutnog stanja u akademskom diskursu koji se odnosi na pregled najkorišćenijih kvantitativnih metoda u proučavanju geopolitičkih pojava i analizi interpretacije nalaza kvantitativnih istraživanja. U proučavanju geopolitičkih pojava i procesa, autori se najčešće opredeljuju za kvalitativne istraživačke strategije uz komplementarnu upotrebu deskriptivnih statističkih metoda. Ponašanje države u maniru realizacije njenih spoljnopolitičkih ciljeva nije bilo predmet značajnijeg kvantitativnog interesovanja akademske misli u poslednjim decenijama 20. veka. Masovni nastanak baza podataka kao instrumenata kvantifikacije koje indeksiraju geopolitičke pojave, praćen je porastom kvantitativnih geopolitičkih studija krajem prošlog veka. Ključna prednost kvantifikacije geopolitičkih pojava ujedno je njihov najveći problem – raznovrsnost izvora podataka kojima se vrši kvantifikacija različitih pojava za posledicu ima brojne neujednačenosti počev od istraživačke prakse, metoda i tehnika za istraživanja, do tumačenja statističkih nalaza do kojih se dolazi. Na bazi pregleda postojeće literature i uvida u pojedina kvantitativna istraživanja, autor preliminarno vrši distinkciju tri istraživačke etape u kvantifikaciji geopolitike i zaključuje da je kvantitativni pristup nedovoljno razvijen u izučavanju ove naučne discipline. Dodatno, postojeći metodi i tehnike prikupljanja i interpretacije podataka nisu u dovoljnoj meri sistematični ni ujednačeni, ali pružaju plodotvornu osnovu za sagledavanje dugoročnih procesa koji se odvijaju na određenom geografskom prostoru.

Sažetak ▼

Rad pruža pregled centralnih pristupa izučavanju geopolitike svemira i predstavlja neke od ključnih izazova sa kojima će se međunarodna zajednica suočavati u budućnosti. Geopolitika kao pristup analizi međunarodne politike generalno razmatra uticaj geografije na političke procese. Kroz istoriju, razvijeni su pristupi koji analiziraju uticaj različitih tipova terena ili različitih tipova okruženja (more, vazduh, kopno) na odvijanje političkih aktivnosti. Međutim, tek devedesetih godina 20. veka je Everet Dolman (Everett Dolman) primenio geopolitički pristup na svemirsku ravan. Od tada, brojni pristupi ovom pitanju su razvijeni, i pravac poznat kao Astropolitika polako postaje značajan element akademskih razmatranja. Autor analizira neke od fizičkih karakteristika neophodnih za razumevanje mehanizama svemirske ravni i zatim predstavlja neke od ključnih pravaca razmatranja u okviru geopolitčke misli. Analiza se fokusira na pitanja delatnika, odnosa između svemirskih sila, tehnološkog napretka, uvođenja svemirskog oružja, utilizacije prirodnih resursa i održivosti svemirskih operacija. Autor zaključuje da zbog očekivanog tehnološkog progresa u budućnosti, svemirska ravan će postati sve značajnija i za istraživače i za donosioce odluka u njihovom pristupu međunarodnoj politici, zahtevajući sveobuhvatnije razumevanje uticaja procesa u ovoj ravni na političke događaje i odnose.

Sažetak ▼

Rad razmatra važnost energetske dimenzije geopolitičkih koncepcija u dvadeset prvom veku, polazeći od teze da će fosilna goriva ostati u upotrebi, i to tako što će udeo uglja u ukupnom energetskom bilansu opadati, ali će istovremeno udeo korišćenja prirodnog gasa rasti. Autor razvija argumentaciju u prilog tvrdnje da će spoljnopolitičke odluke ključnih aktera međunarodnih odnosa, kao i međunarodni odnosi u celini, biti u korelaciji sa geografskim rasporedom izvorišta nafte i prirodnog gasa i ruta odnosnih distributivnih kanala – strateških cevovoda. Autor pod geopolitičkim kontekstom podrazumeva projekcije spoljnopolitičkih odluka i procesa aktera međunarodnih odnosa (pre svega onih ključnih, tj. velikih i regionalnih sila) prema određenim geografskim regionima koje su direktno povezane sa pitanjem osiguravanja energetske bezbednosti. Nakon pojmovnog određenja energetske bezbednosti i geopolitike, autor objašnjava značaj energenata za političke odnose i potom analizira geografsku raspoređenost energetskih izvorišta i rezervi, te pruža primere iz savremenih međunarodnih odnosa koji potvrđuju važnost geopolitike energetske bezbednosti. Autor zaključuje da geografski raspored energetskih izvorišta, kao i pravci pružanja strateških cevovoda, pre svega gasovoda, opredeljuju spoljne politike država, utiču na donošenje političkih odluka, oblikuju i usmeravaju dugoročne političke procese.